İnternet üzerinde çalışan ve “WWW (World Wide Web)” ile başlayan internet sitesi adreslerindeki sayfaların görüntülenmesini sağlayan servis ağına web denir. Günümüzde yaygın olarak kullanılan iletişim ve ticaret araçlarından biri olan web sitelerinin ilki 20 Aralık 1990 yılında Tim Berners-Lee tarafından yapılmıştır. Geçmişten günümüze kadarki bu süreçte web teknolojisi gelişmeye devam etmiştir. Bu gelişimi 4 ayrı dönemde inceleyebiliriz: Web 1.0, Web2.0, Web 3.0 ve Web 4.0 . Web 1.0’ın salt okunur yapısından başlayarak, Web 2.0’la birlikte sosyal medya dünyasının doğumuna değineceğiz. Şuan yeni yeni kullanmaya başladığımız Web 3.0’la merkeziyetsiz sistemler ve yapay zekayla nereye evriliyoruz. Geleceğin teknolojisi olarak görülen Web 4.0’la nelerin değişeceğine değineceğiz.
1-) Web 1.0: Monolog
İnternetin en ilkel halidir. Web 1.0 1990’ların başından 2000’e kadar kullanılmıştır. Bu dönemdeki internette tek taraflı etkileşim vardı. Kullanıcılar web sitelerindeki sayfaları dönemin dijital gazetesi gibi yalnızca görüntülüyebiliyorlardı. Kullanıcı herhangi bir değerlendirme, içerik ekleme ya da yorum yapamazdı. İlkel web siteleri basit HTML sayfalarından oluşuyordu. Kullanıcılar e-posta gönderebiliyor ya da okuyabiliyordu, tarayıcıları ve arama motorlarını kullanılabiliyorlardı.
Web 1.0’la internetin şimdiki halinin temelleri atıldı, tarayıcıların aracılığıyla bilgiye erişim kolaylaştırıldı, dijital reklamcılığın temelleri atıldı.
2) Web 2.0: Interactive
2004 yılında web teknolojisindeki değişimleri tanımlamak için Web 2.0 terimini ortaya atan kişi Tim O’Reilly ’dir. Artık kullancı ve web siteleri arasında çift taraflı etkileşim vardı. Kullanıcılar internet üzerinde içerik oluşturabiliyor ve paylaşım yapabiliyordu. İçerik üretimi yapmak için web sayfalarında içerik yaratmaya ve yönetmeye imkan sağlayan CMS (Content management system) kullanılmaya başlandı. Sosyal medya platformlarının da temelleri atıldı. Bu dönemde kurulan Facebook, YouTube, Twetter, Wikipedia gibi platformlar sayesinde insanlar dünyanın öbür ucundaki bir başka kişiyle bile iletişim kurabilir hale geldi. Satıcılar da gelişen teknolojiye adapte olarak e-ticaret yani internet üzerinden alışveriş yapılan dönemi başlattılar.
Son on yılda birçok farklı bağımsız gazete ve dergi ortaya çıktı. Onun dışında insanlar bireysel olarak kendi hesaplarından da içerik paylaşımı yapıyorlardı. Bütün bunların sonucunda bir haber çok hızlı bir şekilde yayılıyordu. Burdaki sıkıntı şuydu kullanıcılar paylaşım yaptıkları haberlerin doğruluğunu kontrol etmiyorlardı bu yüzden yanıltıcı ve sahte haberlerde hızlıca yayılıyordu.
Kullanıcılar her girdiği sitede iz bırakıyordu. Web 1.0’daki gibi okuyup çıkmıyordu. Siteye girip yorum yapıyordu, yıldızla puanlama yapıyorlardı, hesap açıyorlardı veya sosyal medya hesaplarından paylaşımlar yapıyorlardı vs vs. Kullanıcıların izleri -verileri- depolanması ve korunmasıyla ilgili ortaya çıkan sorunlara çözüm olarak büyük teknoloji şirketleri (Google, Facebook vb.) kullanıcıların verilerini tekelleştirdi. Kullanıcıları rahatlatmak için yapılsa da bazılarının gizlilik endişesi devam etmektedir.
3) Web 3.0: Semantic
Web 3.0 terimi ilk kez 2006’da Jeffrey Zeldman’ın web 2.0’ı eleştiren bir makalesinde kullanıldı. 2010’lardan sonraki gelişmelerle birlikte blockchain, bulut teknolojisi, yapay zeka ve depolanan verilerin işlenmesiyle günümüzdeki halini almıştır. İlk olarak blockchain teknolojisi kullanıcıların verilerini merkezi bir otoriteye bağlı olmadan güvenli ve şeffaf bir şekilde korumayı vaad etmektedir. İkinci olarak bulut teknolojisi kullanıcıların ve büyük şirketlerin verilerini sunucularda depolama ve yedeklemeyi vaad etmektedir. Bir diğer gelişen teknoloji olan yapay zeka -AI- insan zekasını taklit ederek veri analizlerinden mantıklı sonuçlar çıkarıp belirli görevlerin otomatikleşmesini vaat eder. Son olarak internette gezinirken bıraktığımız izler depolanarak bizim kullanıcı kimliğimizi oluşturdular ve kullanıcı kimliğimizdeki cinsiyet, yaş, meslek ve ilgi alanları gibi kayıtlı verilerimize göre bizlerin karşısına reklam çıktı ya da yönlendirmelerde bulunuldu. Başta kullanıcılar için güvensizlik ortamı oluştursada sonradan bu durum kullanıcılarında işine gelmeye başladı çünkü ilgisi olmayan şeyler karşısına çıkmıyordu veya satın alabilme ihtimaline göre ona özel sunulan indirim fırsatları kullanıcıları memnun etti. Fakat bu durum devlet işleri ve askeri işler gibi gizliliğin ön planda olduğu kurumlar için iyi olmadı.
4-)Web 4.0: Intelligent
Web teknolojisinin gelecekte nereye evrilmeye meyilli olduğuna değinelim. Super AI, AR (Augmented Reality) or VR(Virtual Reality) ve her şeyin otomatikleşmesi. Öncelikle Super AI, bağımsız kararlar alabilen ve kendi kendini geliştirebilen bir AI modeli olarak tasvir edilmektedir. AR, daha Türkçe haliyle artırılmış gerçeklik gerçek dünyanın sanallaştırılmasıyken VR ise daha Türkçe haliyle sanal gerçeklik tamamen gerçek dünyadan bağımsız bir sanal ortamdır. Son olarak otomatikleşme durumunu bir örnek vererek açıklamak istiyorum. Siz 53 yaşında şeker ve tansiyon gibi rahatsızlıkları olan bir bireysin. Senin kişisel asistanın bu tarz özel şeylerle birlikte senin hakkında daha fazla bilgiye sahip olacak ve kullandığın teknolojik aletlerle entegre olacak. Örneğin buzdolabında şekerli gıdaların olmasına izin vermeyecek çünkü sen şeker hastasısın ve bu şekerli şeyleri satın almak için gerekli olan para banka kartında ve onu satın almana izin vermeyecek ya da tansiyon ilaçlarını almadın seni doktoruna şikayet edecek vs vs. Yani kişisel asistanın senin kendin hakkında karar vermek için düşünmeye yormayacak senin için düşünecek ve belki de alışverişi bile senin için senin yerine online olarak yapacak.
Web 1.0da da Web 4.0da da temel olarak kullanıcı pasif bir öznedir. Birinde teknoloji yeterince gelişmemişti bu yüzden diğerinde de çok gelişti ve insanların işini kolaylaştırmak(!) için karar mekanizması kişisel asistanlarımız olacak. Başlangıç ve gelmek istenilen konum arasında çok fazla farklılık var elbette. Benim en çok dikkatimi çekense insanların işini kolaylaştırmak gibi güzel bir amaç uğrunda insanların pasifleştirilmeye çalışılması.
Kaynakça
- https://www.mdpi.com/1999-5903/4/3/852
- https://www.researchgate.net/figure/The-evolution-from-Web-10-to-Web-20_fig2_239854147
- https://www.linkedin.com/pulse/web-40-explained-brief-agiledistrict/
Elif Küçük
